بررسی تأثیر برنامه آموزشی مبتنی بر مدل رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان در میانسالان

نویسندگان: نسیم پاک یار، شهزاد پاشایی پور ، سریه پورتقی^* ،انوشیروان کاظم نژاد

چکیده:

مقدمه: امروزه با بالا رفتن امید به زندگی و افزایش جمعیت میانسالی و سالمندی ، چاقی، تغذیه ناسالم و فعالیت فیزیکی کم، شاهد گسترش قابل‌توجه بیماری‌های مزمن در تمامی کشورها بخصوص کشورهای درحال‌توسعه هستیم که یکی از این بیماری‌های مزمن بسیار تأثیرگذار بر زندگی افراد یک جامعه پوکی استخوان است. تنها با انجام رفتارهای پیشگیری و تشخیص زودرس می‌توان از عوارض پوکی استخوان جلوگیری کرد. این پژوهش باهدف بررسی تأثیر برنامه آموزشی مبتنی بر مدل رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان در میان‌سالان صورت پذیرفت.

روش: این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفي با 64 نمونه از میان‌سالان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشت در سال ۱۳۹6 انجام گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه پژوهشگر ساخته‌ای بود که از  چهار بخش اصلی (سؤالات دموگرافیک،آگاهی،رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان و سازه‌های مدل رفتار برنامه‌ریزی‌شده) تشکیل‌شده است، برای تعیین اعتبار علمی پرسشنامه از روش اعتبار محتوا و روایی صوری استفاده شد. برای تعیین پایایی ابزار از روش برآورد همساني دروني با محاسبه ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد كه مقدار آن براي كل ابزار 0/87 برآورد شد كه قابل قبول بود. همچنين شاخص  ICC (قدرت ضریب همبستگی درون خوشه ای ابزار) نيز برای هریک از سازه ها محاسبه گرديد. پس از اخذ مجوز های لازم برای انجام پژوهش و گرفتن رضایت آگاهانه کتبی از افراد شرکت کننده در مطالعه پرسشنامه قبل از مداخله برای نمونه‌ها تکمیل شد. همچنین جهت تخصیص نمونه‌ها به هریک از گروه‌های آزمون و کنترل از روش تصادفی سازی بلوکی استفاده شد. بدین‌صورت که در ابتدا اندازه بلوک‌ها 4 تایی درنظر گرفته شد تا حجم نمونه کامل شود.بدین منظور تمام حالت های ممکن برای بلوک های چهارتایی بصورت دو مورد در گروه آزمون و دو مورد در گروه کنترل تعیین گردید. سپس 17 عدد از جدول اعداد تصادفی انتخاب شد و تخصیص افراد در گروه های مداخله و کنترل بدین صورت انجام گردید. سپس برنامه آموزشی رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان در قالب جلسات آموزشی مبتنی بر سازه‌های مدل رفتار برنامه‌ریزی‌شده برای گروه آزمون در 6 جلسه ‌یک‌ساعته به‌صورت هفته‌ای دو جلسه در مراکز بهداشتی درمانی اجرا گردید؛ 8 هفته پس از مداخله مجدد پرسشنامه برای نمونه‌ها تکمیل شد و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون‌های آماری در نرم‌افزار SPSS نسخه 16 انجام شد.

یافته‌ها: بر اساس نتایج آزمون آماری تی مستقل، بین میانگین نمرات آگاهی ، رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان، نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری در گروه آزمون و گروه کنترل قبل از مداخله اختلاف معناداری مشاهده نشد (0/05< p). اما پس از مداخله بین میانگین نمرات آگاهی، رفتارهای پیشگیری از پوکی استخوان (0/002 p=)، نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری (0/001 p =) در گروه آزمون و گروه کنترل اختلاف آماری معناداری وجود دارد (0/001>  p).

نتیجه‌گیری: به‌طورکلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که طراحی مداخله و اجرای برنامه آموزشی می‌تواند افزایش قابل‌توجهی در میزان آگاهی، رفتار، نگرش ، هنجار، کنترل رفتاری درک شده و قصد رفتاری ، در رفتارهای پیشگیری‌کننده از پوکی استخوان ایجاد کند. همچنین پرستاران سلامت جامعه به‌عنوان اعضایی کلیدی در نظام آموزش و سلامت می‌توانند با بهره‌گیری از مدل‌های مرتبط با ارتقاء سلامت، چارچوب آموزشی مناسبی را برای آموزش مفاهیم بهداشتی طراحی نمایند و با آموزش میان‌سالان درباره پیشگیری از پوکی استخوان، نقش مهمی را در انجام رفتارهای پیشگیری از این مسئله بهداشتی و کاهش هزینه‌های درمانی که به فرد و جامعه تحمیل می‌شود ایفا نمایند.

کلمات کلیدی: پوکی استخوان، مدل رفتار برنامه‌ریزی‌شده،رفتارهای پیشگیری، میان‌سالان