طراحی و اعتباریابی ابزار سنجش درک از دسترسی به خدمات بهداشتی: تحلیل عامل تاییدی

نویسندگان: سارا سادات حسینی اسفیدارجانی^*- دکتر رضا نگارنده- فرزانه دلاور- دکتر لیلا جانانی

زمینه و هدف:  دسترسی به مراقبت های بهداشتی یک مسئله پیچیده و جهانی است. درک مصرف کنندگان از دسترسی به خدمات بهداشتی، تصمیم به استفاده از خدمات بهداشتی را فراهم می آورد و از این رو این مطالعه با هدف طراحی و روانسنجی ابزار درک از دسترسی به خدمات بهداشتی انجام شد.

روش: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی مقطعی از نوع طراحی ابزار است. طراحی نسخه اولیه پرسشنامه درک از دسترسی به خدمات بهداشتی بر اساس روش قیاسی با بررسی وسیع متون انجام شد. پرسشنامه اولیه بر اساس شش بعد مختلف دسترسی به مراقبت های بهداشتی مطابق با مدل اصلاح شده پنچاسکی و توماس (1981) در مطالعه Saurman (2015) طراحی شد. نسخه اوليه ابزار با 31 گویه در مقياس ليكرت 5 گزینه ای (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) وارد مرحله روانسنجي گرديد. روایی محتوا (کمی و کیفی)، روایی صوری(کمی و کیفی)، روایی سازه، همسانی درونی و ثبات ابزار بررسی شد. تحلیل داده ها در نرم افزار SPSS نسخه 24 و نرم افزار R نسخه 4 و بسته lavaan استفاده شد. درتحليل عامل تأييدي با داده هاي تجربي، از شاخص هاي برازش مطلق، تطبیقی و مقتصد استفاده شد.

یافته ها: در بررسی روایی محتوا طی روش کیفی، بر اساس نظرات اخذ شده از پانل خبرگان، پرسشنامه مورد بازنگری قرار گرفت و اصلاحات لازم در هر گویه اعمال گردید. نسبت روایی محتوا (CVR) در 30 گویه با مقدار بیشتر از 0/78 پذیرفته شد. در یک گویه مقدار CVR کمتر از 0/78 بود و حذف گردید. در مورد CVI تعداد 29 گویه با مقدار شاخص روایی محتوایی بالاتر از 0/79 پذیرفته شد. یک گویه بین 0/70 تا 0/79 قرار گرفتند که بازنگری شد و یک گویه کمتر از 0/70 بود که حذف گردید. در بررسی روایی صوری به روش کیفی سطح دشواری، میزان تناسب و ابهام مقیاس و همچنین طیف لیکرت 5 گزینه ای مورد تائید پانل خبرگان و مشارکت کنندگان بود. در روش کمی شاخص امتیاز تاثیر آیتم محاسبه شد و از آن جا که نمره کسب شده برای هر 30 گویه ابزار بالاتر از 1.5 بود، همه گویه ها، جهت مراحل بعدی حفظ شدند. به این ترتیب پرسشنامه نهایی که با 30 گویه و شش سازه وارد مرحله روایی سازه شده بود، از طریق مصاحبه با 300 نفر از مراجعه کنندگان به محیط پژوهش تکمیل شد. نتایج تحلیل عامل تاییدی نشان داد که مدل شش عاملی درک از دسترسی به خدمات بهداشتی در مراجعه کنندگان به مراکز بهداشت از نیکویی برازش برخوردار است. از میان شاخص های برازش مطلق، GFI و AGFI،  از میان شاخص های برازش تطبیقی،TLI ،NNFI ،NFI،CFI و از میان شاخص های برازش مقتصد، RMSEA و χ2/df محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه 86/0 بود. مقدار ICC محاسبه شده برای کل ابزار 94/0 بود که با استفاده از روش two-way mixed absolute agreement  محاسبه شد.

نتیجه گیری: موفقیت برنامه های توسعه ملی تا حد زیادی به موفقیت بخش بهداشت و درمان در دستیابی به اهداف خود بستگی دارد و استفاده صحیح از خدمات بهداشتی در نقاط مختلف و گروه های مختلف مردم پیش نیاز این موفقیت است. در این مطالعه پرسشنامه درک از دسترسی به خدمات بهداشتی طراحی و ویژگی های روان سنجی آن بررسی شد. لذا انتظار می رود با معرفی این پرسشنامه انجام پژوهش های میدانی در این زمینه شتاب گیرد.

کلید واژه ها: اعتباریابی، درک،خدمات بهداشتی، دسترسی به خدمات بهداشتی، تحلیل عاملی.