تبیین نیازهای حمایتی و تسکینی بیماران مبتلا به سرطان و انطباق برنامه ملي جامع مراقبت هاي حمايتي و تسكيني سرطان با نيازهاي شناسايي شده و توسعه آن

نویسندگان: رضا نگارنده*، افضل شمسی، مامک طهماسبی

مقدمه و هدف: سرطان یک مشکل عمده بهداشت عمومی در سراسر جهان محسوب می­شود که همه ملت ها، نژادها و طبقات اجتماعی را درگیر می­کند. این بیماری به دليل عوارض جبران ناپذير و هزينه هاي سرسام آور تشخيص و درمان،‌ جايگاه ويژه اي در برنامه هاي نظام سلامت دارند. هدف اصلی از درمان سرطان­ ها افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیماران می­باشد که این را می توان با مراقبت­های حمایتی و یا تسکین دهنده و حمایت­ های روانی- اجتماعی به دست آورد. با توجه به مطالب فوق به روز رسانی و توسعه برنامه های مراقبت تسکینی و حمایتی تدوین شده بومی و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه ما در بیماران مبتلا به سرطان ضروری است، لذا پژوهشگران بر آن شدند تا پژوهش حاضر با هدف " تبیین نیازهای حمایتی و تسکینی بیماران مبتلا به سرطان و انطباق برنامه ملي جامع مراقبت هاي حمايتي و تسكيني سرطان با نيازهاي شناسايي شده و توسعه آن" را انجام دهند.

مواد و روش ها: پژوهش حاضر يك مطالعه چند مرحله اي است كه با یک رویکرد کیفی شروع گردید. در بخش کیفی نیازهای حمایتی و تسکینی بیماران مبتلا به سرطان، خانواده و ارائه دهندگان خدمت تبیین شد. نمونه ها به روش مبتنی بر هدف انتخاب شدند و با آنها مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق انجام شد. نمونه­ گیری تا جایی ادامه یافت که اشباع داده ­ها حاصل شد. تجزيه و تحليل داده ­ها از تحلیل محتوی قراردادي و به كمك نرم افزار " MAXQDA نسخه 2010" استفاده شد. در گام بعدی، با استفاده از مرور مطالعات و شواهد موجود بر اساس کلید واژه های مشخص شده در زمينه ­ي مراقبت تسكيني و حمايتي جهت غني تر شدن مطالب استفاده شد. در گام نهایی، نيازهای تشخيص داده شده در مرحله کیفی و مرور متون با برنامه جامع ملی مراقبت حمایتی تسکینی تطبیق داده شد و نيازهاي شناسايي شده که در برنامه ملی دیده نشده بود از مرحله کیفی و مرور متون استخراج گردید و توسط متخصصان (خبرگان) در زمینه مراقبت حمایتی تسکینی مورد بررسی و تائید قرار گرفت.

یافته ها: به­ طورکلی26 نفر شامل 8 بیمار مبتلا به سرطان، 9 نفر از خانواده بیماران، 9 نفر از تیم درمان (7 پرستار و 2 پزشک) در اين مطالعه شرکت کردند. میانگین سنی بیماران 18/1±52/54 سال، همراهان 11/2±11/37 سال و تیم درمان 31/2±66/35 سال بود. از تحلیل داده ها در بخش کیفی پنج طبقه اصلی شامل نیازهای جسمانی (شامل زیرطبقات نیاز به تسکین درد، رفع مشکلات جنسی، ضرورت کنترل عفونت، توجه به نیازهای تغذیه ای، نیاز به ورزش و تحرک، لزوم کنترل عوارض بیماری)، نیازهای روانی (شامل زیرطبقات ضرورت رفع مشکلات روانی، نیاز به ارتقا سلامت روان)، نیازهای اجتماعی (شامل زیرطبقات لزوم رفع مشکلات مالی، لزوم رفع مشکلات شغل و درآمد، نیاز به افزایش تعاملات، ضرورت افزایش امکانات رفاهی، ضرورت تسهیل حضور اجتماعی بیماران ، ضرورت درک شدن توسط کارفرما و حفظ شغل، ضرورت آگاهی بخشی به جامعه)، نیازهای معنوی (شامل زیرطبقات نیاز به حمایت معنوی، نیاز به ارتباط با خدا و عبادت) و نیازهای حمایتی (شامل زیرطبقات نیاز به حمایت خانواده و اطرافیان، لزوم منابع حمایتی جامعه، نیاز به آموزش و اطلاع رسانی بیماران و همراهان، ضرورت توانمندسازی تیم درمان، نیاز به حمایت های مراقبتی، نیاز به حمایت های درمانی) استخراج شد. در مرحله مرور متون 7325 مطالعه از طریق جستجوی نظام مند شناسایی گردید که در نهایت تعداد 35 مطالعه که همراستا با اهداف مطالعه بودند مورد بررسی قرار گرفتند. طبقات اصلی نیازهای حمایتی و تسکینی بیماران در مرحله مرور متون شامل نیازهای جسمی، روانی-عاطفی، اخلاقی-فرهنگی، اجتماع –خانوادگی، پشتیبانی، حمایت، معنویت، اطلاعات و آگاهی بودند. پس از انطباق نیازهای شناسایی شده در مرحله کیفی و کمی با برنامه ملی تعداد 58 برنامه شناسایی شد و جهت بررسی به خبرگان ارسال گردید در نهایت 57 آیتم (برنامه حمایتی تسکینی) مورد تائید خبرگان قرار گرفت بطوریکه تعداد 9 آیتم در بعد کنترل علائم و درد، 14 آیتم در بعد مراقبت جسمی، 8 آیتم در بعد مراقبت روانی، 1 آیتم در بعد مراقبت معنوی، 8 آیتم در بعد مراقبت فرهنگی-اجتماعی، 9 آیتم در بعد حمایت های مراقبتی و درمانی، 1 آیتم در بعد حمایت از مراقبان، 7 آیتم در بعد مدیریت زیرساختها می باشد.

نتیجه گیری: بر اساس یافته ها، بیماران مبتلا به سرطان تحت تاثیر بیماری و درمان نیازهای زیادی در ابعاد مختلف نظیر جسمانی، روانی، اجتماعی، معنوی، حمایتی و غیره دارند. براي رفع نیازهای این بیماران، برنامه های همه جانبه و متناسب با بافت فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی آنها باید اجرا گردد. در این زمینه با استفاده از برنامه های مراقبتهاي حمایتی و تسکینی نظیر کنترل علائم و درد، مراقبت (جسمی، روانی، معنوی، فرهنگی-اجتماعی)، حمایت های مراقبتی و درمانی، حمایت از مراقبان و مدیریت زیرساختها می توان به نیازهای بیماران پاسخ مناسب داد. توصیه می­شود مسئولین مربوطه از طریق توسعه مراکز و خدمات مراقبت حمایتی و تسکینی در کشور به رفع بهتر نیازهای این بیماران پاسخ درمانی مناسب دهند.

کلید واژه ها: سرطان، بیمار، مراقبت، حمایتی-تسکینی، برنامه